• Маман кеңесі
• 11 Сәуір, 2022

Не қымбат – өмір қымбат

Суицид (лат. sui caedere – өзін өлтіру) – адамның өзіне-өзі қиянат жасап, өмірін қиюы. Жалпы өзіне-өзі қол жұмсаудың себептері өте көп. Соматикалық және психикалық аурулар, өткір және созылмалы травматикалық жағдайлар, өзін-өзі айыптау, ар-намысты сақтау қажеттігі, айыптаудан қорқу, еліктеу және т.б.

Суицид – ерікті түрде өзін-өзі өлтіру. Ол белгілі бір моральдық, әлеуметтік, діни-философиялық көзқарастарға байланысты жүзеге асырылады. Сонымен қатар, суицид соматикалық аурудың салдары және экзистенциалды дағдарыс кезінде пайда болуы немесе пациент үмітсіз деп санайтын жағдайлардың салдары болуы мүмкін. Психикалық денсаулық мамандары суицидті адам төзгісіз жағдайдан, өзін-өзі агрессиядан немесе көмекке шақырудан аулақ болу тәсілі ретінде қарастырады.

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 15-29 жас аралығындағы адамдардың өліміне әкелетін себептердің ішінде суицид екінші орында тұр. Өз-өзіне қол жұмсауға әрекеттенген науқастардың 30% -ы ерте ме, кеш пе, қайталайды, ал 10% -ы өз ниетін түсінбейінше бас тартпайды. Ауыр психикалық бұзылулар және екінші рет өзін-өзі өлтіру әрекеті қаупі болған жағдайда емдеуді психиатрия саласындағы мамандар жүзеге асырады. Анамнезінде өзіне-өзі қол жұмсауға әрекеттенген психикалық ауруы жоқ және мамандандырылған көмекті қажет ететін адамдар психотерапевтер мен клиникалық психологтарға қаралуы мүмкін.

Психикалық ауруы жоқ адамдар арасында өзіне-өзі қол жұмсаудың жиі кездесетін себептерінің бірі – олардың жеке өміріндегі проблемалар. Адамды өзіне-өзі қол жұмсауға итермелейтін оқиғалардың қатарында жақын адамының қайтыс болуы, отбасы мүшесінің ауыр сырқаты, ажырасу, серіктеспен қарым-қатынастағы проблемалар, жауапсыз махаббат, жалғыздық, ата-анамен қарым-қатынастағы қиындықтар және т.б. жайттар бар. Науқастарды жеке өміріндегі проблемалармен қатар өзіне-өзі қол жұмсауға көбіне кәсіби кеңістіктегі сәтсіздіктер мен әлеуметтік қарым-қатынасқа байланысты қиындықтар итермелейді.

Суицидке дейін жеткізуді өзіне-өзі қол жұмсау себептерінің жеке санатына бөлуге болады. Бұл әрекетке итермелеген тұлғалар мемлекетіміздің заңнамасы бойынша жазаланады. Жасөспірімдер көбінесе ата-аналарымен және құрдастарымен кикілжің туған кезде немесе бақытсыз махаббатқа кезіккен кезде өзіне-өзі қол жұмсауға жиі барады. Суицидті бірқатар психикалық аурулар, соның ішінде маниакальды-депрессиялық психоз, депрессия, шизофрения, психопатия және әртүрлі шыққан психикалық жағдайлар, сондай-ақ аз дәрежеде невроздар, обсессивті-компульсивті бұзылулар, жалпы мазасыздық бұзылыстары тудыруы мүмкін. Өзіне-өзі қол жұмсау ықтималдығы химиялық тәуелділіктер – алкоголизм, нашақорлық және уытқұмарлық болған кезде артады.

Көбіне өзіне-өзі қол жұмсаушы өзі туралы жазбалар қалдырады, онда ол суицидтің себептерін түсіндіреді, кешірім сұрайды немесе біреуді қайтыс болды деп айыптайды. Осы әрекетке баратын адамдар өзіне-өзі қол жұмсар алдында душ қабылдайды, таза киім киеді. Кейбіреулер өздерін дер кезінде тауып алуға жағдай жасайды: олар досына пәтердің кілтін береді, белгілі бір уақытта кіруін сұрайды, есікті жаппайды және т.б.

Суицидтің алдын алу шаралары – дұрыс тәрбие беру және суицидке теріс көзқарасты қалыптастырудан бастап, психикалық ауруды дер кезінде анықтауға және қиын өмірлік жағдайдағы психикалық сау адамдарға қолдау көрсету. Анықтама телефондары қысқа мерзімді қолдау ретінде пайдаланылады. Суицидке бейім науқастармен жұмыс істеудің бұл тәсілі психотерапия мен фармакотерапияны қамтитын кәсіби көмек көрсетілгенге дейін эмоционалдық күйзеліс деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.

Суицидке әрекеттенген немесе суицидтік ойы мен ниеті бар науқастармен психотерапевтік жұмыс психоздық көріністер болмаған кезде және психолог немесе психотерапевтпен конструктивті одақ құру үшін жеткілікті ішкі ресурстар болған жағдайда мүмкін болады.

Өз-өзіне қол жұмсаудың алдын алу үшін бірінші кезекте күнделікті қарым-қатынастағы жақын адамдарымызға жылы шырай танытып, ішкі жан дүниесін түсінуіміз қажет. Осы арқылы ғана жақсы жағынан ықпал етіп, үлкен нәтижеге жетеріміз хақ. Өзіне-өзі қол жұмсауға бағытталған қандай да әрекеттерге, айтылатын сөздерге үлкен жауапкершілікпен қараған жөн. Жан айқайымен зарлаған бала өзіне көмек іздегенде ересектерден жауап күтетініне күмән келтірмеген жөн. Өйткені, оның жалғыздық дағдарысына ең жақын адамы – ата-анасы. Жасөспірімнің жабырқау күйде болмауы, өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу іс-шарада ата-ана маңызды рөл атқарады. Баланың көңіл күйі төмендеуі және жабығудың басқа бегілері байқала бастағанда-ақ осы күйден шығару бойынша жедел шаралар жасаған жөн. Жалпы білім беру мекемелерінде жеткіншектерге үнемі әлеуметтік психологиялық тренингтер жүргізіліп, психолог, сынып жетекшісі, әлеуметтік педагог алдын алу шараларын ата-анамен тікелей байланыста болып, бірлесе отырып атқарған дұрыс.

Айнұр НҰРСАПАЕВА, 
№175 «Жаңа ғасыр» гимназиясының 
педагог-психологы.
Алматы қаласы

«Ақ желкен» журналы, №4
Сәуір, 2022