• Бүгінгі проза
• 21 Шілде, 2022

Еркеайым ӘЛИАСҚАР. «Жүрегімнің жолаушысы»

Еркеайым Әлиасқар, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың II курс магистранты. «Жүрегімнің жолаушысы» әңгімесі «Жусан иісі» әдеби байқауында арнайы жүлде алған.

Ұзақ ойландым... Сөйтсем, анамыздың құрсағында-ақ бұл сөздерді қолданған секілдіміз... Неге дейсіз ғой, онда құлақ салыңыз. Жарық дүниеге шіркін-айлап келдің дейік,  қарның тоймай,  шырқырап жыласаң, жанындағылар әттеген-ай деспей ме?!  Жалпы қуанышы мен қайғысы, ауыры мен жеңілі қатар жүретін бұл өмірде де дәл осы сөздерді әлі талай қатар қолданатынымыз даусыз. Жоқ, осы жерде шүбәсіз деуім керек пе?!. Жай ғана жиі қайталанар оқиғаларды баяндап берейін...

***
Асау өмір.  Тізгіндейін десең, қолыңнан келмейтіндей көрінеді. Жетеріңе жете алмастай сезінесің. Сонда бұл қалай болғаны? Шат-шадыман болып жүреміз де, аяқ астынан қабағымыздың түксиіп кеткенін тіпті де аңғармайды екенбіз. Кейде бірінің артынан бірі бүлінген жағдайлар сені маңайлап қоймай қойғанда, отыра қалып, «болды, жетер, ойнамаймын» дегің келеді, ұртыңды бұртитсаң да, ерніңді дөңгелендіре ренжігеніңді сездірсең де, «пардон, мадмуазель» дейтіндей. Аяғыңнан шалып, омақастырып құлатады, сонда мұндай жағдайларда бөркіңді аспанға атып қуанбасың хақ. Алайда «әттеген-ай» деп күрсіне кетіп, тағдырды кінәлап, үміт жібін үзбестей болуымыз керек-ті. Менің жақсы бір танысым «әр істің қайыры бар» деген болатын. Содан бастап, қиындықтан соң жадыратар жақсылықтың болатынына дүрсілдеген жүрегіммен сенемін. Шын сенемін, «әлі-ақ, сый жасырынып тұр, қуанатын шақ алда» деп жұбанамын... Ал бұл жағдайда қуанайын ба, білмей тұрғаным...

Жағдай былай: мен ғашық болдым. Кәдімгідей, сіз көрген кинолардағыдай, оқыған шығармаларыңыздағыдай. Жібектей болып, Төлегенімді аңсап тұрдым, Құртқадай оның ақылшысы болмаққа ниет еттім. Баяндай «бірге өлсе, арманым жоқ, ә» деп қоямын.  Ол ол ма, ұйықтасам түсіме кіріп, екі сөзімнің біріне айналды. Аңсарым ауған жан мені назарына мүлде ілмеді. Бірақ бұл мен үшін анау айтпақшы, «әттеген-ай» емес еді. Бір күні болып қалар дедім де, сырттай ғашық болуға бел будым. Танысқанымыз мүлде қызық еді. Автобуста отырмын. Дәл терезе тұсында. Кім келсе, ол келсін деп тұрмасқа амал жасап, «Жүрегіңнің лүпіліне ғашықпын» деген әуенді ойната салып, көзімді жұмып, басымды сүйей бердім. Шынымен ұйықтап кетсем керек-ті, бір  дауысқа селт етіп, ояндым:

– Бүгінгінің жастарын қарашы, тәрбие көрмеген көргенсіздер! Үлкендер тұр, бұлар отыр мелшиіп. 

– Олардың барлығы сондай, – деп басқалары қостап қояды. Ұялғанымнан жылдамдата орнымнан атып тұрып, есікке беттедім. Қолымда кітап, сөмкем, «Оңайым», телефоным бар, «шашылып жүретін әдетім үшін атып тастаса ғой» дейтінмін ішімнен. Кенет қиқ етіп автобустың тоқтап қалғаны бар емес пе? Ауада заттарым қалқып, елдердің «ойбай» деген дауыстарын құлағым шалған күйі құлап барамын. Топ ете бір баланың үстіне  құладым. Ол шіркінің жігіт емей, ез бе, кинолардағы қаһармандар секілді ұстап қалудың орнына, менімен бірге жерге илене кетті. Шиқылдаған қыран-топан күлкінің ортасына қалдым. Заттарымды жинай, нарттай қызара шығып кеттім. Соқпақ жолда қаным қыз-қыз қайнап келе жатыр:

– Сонда, – деймін өзіме, – масқарам шықты. Әттеген-ай! Қайдан ғана сол автобусқа отырдым,  қайдан ғана ұйықтадым? Бәрін қоя берші, неге тұрдым орнымнан? Күбірлеп келем, күбірлеп келем.  Басымды ұрып алғаным тағы бар, дыз-дыз етіп ауырып барады. Үйіме келдім. Айнаға қарасам, бір көзім сия көк түске боялыпты.  Ашудан аузыма келгенін айтып, «әлгі баланың әлжуаз болғаны несі, ұп-ұзын бойы бар, жаттықса қайтер еді таяқтай болмай? Бір ұрсам, мұрттай ұшады ғой, дәрумен жемеген бәле! Балаларым болса, Таусоғардай қылып тәрбиелеймін» деймін күйіп-пісіп... Әп-әдемі бояуды жасыра алмай әуремін. Ақыры қара түсті көзәйнегімді кидім де, сыртқа беттедім. 

Автобусқа міндім, Жаратқанның жарылқағаны ма, ішінде адам да онша-мұнша көп емес. Құмырсқаның илеуіндей құжынаған бәлеге тап болам ба  деп қорқақтай кіріп едім. Артқы жағында бір орын бос екен, бардым да, аяғымның қалауын орындадым. Адам лық тола бастады. Дәл менің тұсымда бір тырық бала тұрған-тын. Ішіне не толтырғанын қайдам, сөмкесі өзінен үлкен. Жаным ашығаны сондай, былай дедім:

– Извините, давайте я подержу вашу сумку. 

Осы қазақтарды түсінбеймін, қит етсе болды, шала қазақтанып, орысшасын мақтана сайрай кетеді ғой. Мен де сөйттім. Ол қысыңқы көздерін одан әрмен сұрықсыз ете сығырайта қарады да:

– Жоқ, рақмет, әуре болмаңыз, – деді. Аңтарыла қарап қалсам керек, көзін маған аларта бір қарап, «тәк, болды, ә, жетер» дегендей болды. Қандай ұқсастық деймін, аялдайтын жеріміз бір екен. Бір тауықтың балапанындай қатарласа  ҚазҰУ-ға кірдік... Солай әлгі бойшаң баланы жиі көріп жүрдім. Ол филология факультетінде оқитын болып шықты. Екеуміздің басынан жұлдызымыз жараспауы содан болса керек, қанша дегенмен мен математиканы шемішкеше шаққаны былай тұрсын, парша-паршасын шығаратын, әдебиет десе, екі қолымды төбеме қойып қашатын студентпін ғой. Тырық бала – керісінше. 
Бақта серуендеп бара жатып, қара терге малшынып, уһілеп отырған әлгі тырықты көргендегі таңырқағанымды жасыра алмаспын. 
«Әттеген-ай! Сыртына қарап баға бере салғаным дұрыс болмаған секілді ме, қалай?!» деп өтіп барамын. Құрбымның әлгінде ғана көрсеткен суреті есіме түсіп кетті. Ыбырай Алтынсариннің «сыртына қызықпа, асылы ішінде» дейтін сөзімен қатар сәбіз ұстаған екі қоян бейнеленген еді. Біріншісі – сабағы ұзын сәбізді, екіншісі қысқасын ұстаған. Ал топырақтағы көрінбей тұрған бөліктерінің көлемдері керісінше... Әлгідей болдым, ғашық дегенім ғой. Шегір көк көзі, сары үрпек шашы болмаса, бойына емес, мінезіне.  Автобусқа тағы бірге кіріп қалдық. 

– Кешіріңіз, басып бере салыңызшы, – деп көп адамның ортасынан «Оңайын» созған сап-сары қол маған ұмтыла түсті. Алдым да, несі бар, басайын десем, басылмай шиқылдап қоймайды. 

– Ақшасы жоқ, – дедім де, иесіне қайтардым. 

– Тағы бір байқап көрерсіз бе, салған едім, – деп өтініп тұрған соң  алдым, басылды. Көзім түсіп кетті, «Санжарұлы Ержан» деп тұр екен. 

– Рақмет, – дегенде барып қана жүзіне қарасам, әлгі тырық қой (жарайды, сөзімді қайтып алдым, мықты бала) тұрған. Ұмытпайын деп атын  бірнеше рет қайталай бердім...

Осылайша, жолымыз түйісе берді. Бір байқағаным, көзінің жарқылы бар екен, адамды магниттей тартады. Теріс зарядталған болуы керек, үнемі келеңсіз оқиғаларда жанымда болып қалады. Әттеген-ай, әдемі болған кезімде жолықпай-ақ қойды ғой, қайдағы бір шашым жалбырап, көзім ісіп, асығып-үсігіп жүргенімде алдымнан сайтандай сап ете қалатыны... Ебедейсіз еді, шын айтам, әлемге басқаша қияли көзбен қарай ма, білмеймін, қашан көрсем, ойланады да жүреді... Шіркін-ай, сонысымен сымбатты еді... Бір күні ең жақын  құрбым қоңырау шалды:

– Қыз-ау, сені жігітіммен таныстырайын деп едім, жолығайықшы, а? 

– Әрине, қашан боссың?

Әңгімеміз өрбіп, ақыры бейсенбі күні кездесетін болып шештік. Асығып келе жатырмын. Кездесу орнына кіре бергенде, есімнен тана жаздадым. Құрбымның жанында... Амандық-саулық сұрасқаннан кейін:

– Ал  мынау – мен үшін соңғы романтик. Есімі – Ержан, – деп жымия қарады. 

– Бұл қызды ылғи көремін, білесің бе? Жүрген жері думан. Дәл менің үстіме автобуста құлаған, –  деп ыржалақтай қолын ұсынды.

– Танысқаныма қуаныштымын, – дедім де, «қиял десе қиял ғой мынау» деп міңгірлеп кетсем керек:

– Мен де сондай қуаныштымын. Айтқандай, Айзада да сенің университетіңде оқиды, – деп Назым таныстыра берді, олар тоқтамай сөйлей түсті. Мен ғана үнсіз:

– Әттеген-ай! – деп ауыр күрсініп қойдым. Бірақ не үшін екенін өзім де түсінбедім: бар шындығымның төгілуінен бе, әлде Ержанның құрбымның сүйіктісі болып шыққанына, болмаса мендік бола алмайтынын біле тұра күнде көруге мәжбүрлікті сезгеннен бе... Миым жүрегіме  басу айтып жатқандай болды. Еріксізден еріксіз, дауысымды шығара:

– Әлі бір жан кездеседі күз болған, жүрегіңе қайтаратын көктемді, – деп жіберіппін. Екеуі маған жалт қарады. Ұялғаннан жоқ шайымды сораптай түстім...

***

– Кім, қарағым, не боп қалды? Неге жылап жатырсың? Қане, тұр, – деп тартқылап оятып жатқанда ғана барып түсіндім: 

– Шүкір, түсім екен, –  деймін жасымды сүрте.

– Бісміллә деші, аластап жіберсем бе екен? – деп әжем әбігерге түсіп жатыр.

– Болды, уайымдамаңыз...

– Түс болғаны ғой.  Демек, Ержан құрбымның жігіті емес, – деп айнаға қарадым. Шашымды бұйралап, қызыл түсті көйлегімді киіп, аялдамаға аяңдадым. Өлі тыныштықты мына гүрілдеген, құлағыма жақын дауыс бұзып жіберді:

– Кешіріңіз,  телефонымның қуаты таусылып қалды, дереу қоңырау шалуым керек болып тұр. Телефоныңызды бере тұрамысыз? Ішімнен берсем бе, жоқ па деп ойлана:

– Алыңыз! – деп ұсындым.

Досымен сөйлесіп болғаннан соң, рақметін оқша жаудыра бұрылып кете барды. Менің қуанышымда шек жоқ. Менен көмек сұраған Ержанның өзі емес пе?! Басымды изей беріппін тоқтамай. «Масқара, не ойлады мен жайлы?»  деген ойлар мазасызданған мені сап тиды... Кешқұрым уақыт. Ауылда болсам, желінін салбырата сиырдың мөңірей өрістен келетін, алаулаған оттың ұясына қонатын, «мияулаған» мысықтың қарны ашып, аяғыңа оратылып, ақыры сазайын алатын кезі еді. «Ей, қайда бара жатырсың, былай деймін, былай» деп көшенің қақ ортасында қой  қуалай жүрген бауырымның қаны қайнайтын уақыт қой, шіркін! Сіңлім томпаңдап сыртқа шыға салып, маған тисе, масадай ызыңдап, арадай артымнан қалмай, кенелерше жабысатын, қора жақтан анам мен әкемнің жарқын-жарқын дауыстарын еститін қарбалас мезгілі еді. Осыны ойлай, қалаға көшкелі бері бәрінің өз-өзімен болып алғанына әлі де болса ренжулі кейіппен, қаланың жанған шырақтарына қарап отырған едім. Кенет дыз-дыз етіп  хабарлама келді. Мән берместен, ашып оқыдым. Белгісіз номерден: «Сәлем. Қалайсың?» – деп тұр. Ал кеп ойланайын, «кім жіберді, қайсысы екен?» деп қоямын арасында. Суретіне қарасам, бір оқымысты біреу, не аты, не заты түсініксіз. Жаздым мен де: «Сәлем дедің, ал сәлем! Хал сұрасатындай жақын емеспіз». Кейде осылай басымның тоқтары тиіп-тимей қалатыны бар, жанымдағылар да соны жиі айтып, «перзентханада сені байқамай қолынан түсіріп алмаған ба осы?» дейді. Мен одан әрі көкбеттеніп, кері жауап берем де тұрам. Ұялып қалған сәттерім де аз болмаған. Қайтем енді, қаныма сіңген мінез ғой, құтылайын десем, болмай-ақ қойғаны, «әп, бәлем, ұсталдың» деп өзінікін орындата салады...

Кешкі ас ішілген соң,  бәрі маған дастарқан үстінде күшті сыйлық қалдырып, өз шаруасымен кеткен еді. Май-май, кір-кір болып үйіліп, мені шақырып тұрған ыдыстарға күрсіне қарап: «Күлшеқыз мен секілді қиналмаған да шығар осы», – деймін ызадан жарылардай. Тағы хат келді. Бұл жолы былай делініпті: «Таныс емеспіз дейсіз, ал мен сізді танимын. Сіздің де мені көрмеуіңіз мүмкін емес. Айтпақшы, бүгінгі жақсылығыңызға рақмет!» 

– О-о-оу, мынау Ержан ғой! – Алақанымды шапақтай қатты қуанып кетсем керек.

– Жын ұрды ма, не болды? – деген зекіген дауыс төр бөлмеден қаңғырлай естілді. 

– Жай ғой, –  деймін дауыстай. Дереу жауап қайтардым: «А-а-а, енді танығандаймын. Мен кез келген адамға осылай көмектесер едім» дедім. Бірақ қайдам?! Басқаға бұлай жасауым екіталай еді.  Тағы хабарлама: «Қазір адамдар сіз секілді кез келген адамға құрақ ұшып, көмек бере алмайды. Сіздің арқаңызда досымның қай ауруханада екенін жылдам біліп, дереу бардым».  Мен де қалысар емеспін. Жазам да күтем. Осылайша неше сағат отырып қалғанымды тіпті білмеймін, анамның:

– Басыңмен кіріп кетпедің бе? Әлі отырсың ыдыс жумай. Жуғың келмесе, өзім-ақ  жуамын, – деп ашуланып, бүркіттей төніп келе жатқанынан-ақ шошып, атып тұрдым да:

– Мен... Сабақ... – дедім сасқалақтап, ақыры өтірікті құрастырдым-ау... – Сабақтан маңызды тапсырмалар келгендіктен, осылай отырып қалдым. Қазір бастайын деп жатқанмын, – дедім де,  сүлгіні суға салып, ыдыстарды сартылдата бастадым. Түнгі сағат екіге дейін  сөйлестік. Содан ұйықтап кетсем керек, құлаққабымның бауы мойныма жыланша оралып алып, буындырмаққа ниет еткенде, қылқына мен де тұрдым. Қапыда өлуге жол жоқ, арпалыстым да, жауымды жайратқан жайындарша қулана есіней тұрдым. «Қайырлы таң!» дегенді оқып,  қуаныштан жүрегім жарылардай күй кештім. Жуынуға кезекте бәрін жылатып, орнын тартып алмағанымды көрген сіңлім: 

– Мынаған тас түскен бе? Момақан бола қалуын қарашы, – дейді жымыңдай. Әшейінде басымнан сөз асырмайтын, жауабымды дайындап тұратын өзіме мен  де таңмын, жымидым да, бетінен шөлп еткіздім. «Махаббат деген ұлы екен ғой, ә» деймін. Мені табыстырған тасбақама кіре салып, оны іздедім. Бірақ ол жоқ. Қалықтаған бұлттан түсіп, қалпыма тез келдім. Жалмаңдай басып, бос орынға отыра кеттім.

– Мынаны ұстай отырасыз ба? Ауыр, тым ауыр, – деген дауысқа селт ете қарасам, шегір көз сары жігіт екен. 

– Әрине, әкеліңіз, – деп сөмкесіне қолымды создым. Үндемей келеміз. Діттеген жерімізге де тез келіп алдық. Жолымыз тағы екіге айырылды. Күнде осылай бейтаныс, бірақ таныс адамдардай кездесіп жүрдік. Бірақ хатымыз  толастамады... Құрбылармен сабақтан кейін әңгіме айтып отырмыз. Жаннұр:

– Ғашық болған күшті, ә? Оны уайымдап,  бәйек болып... Айжан да іліп әкетті:

– Айтпа. Ол да сен дегенде жанып-өшіп тұрса  ғой, суалған гүлдей болмай...

– Ой, қыздар,  –  деймін, – жалпы бұл процесс қандай күшті! 

– Екі жақ та жақсы көргенге бәрібір жетпейді ғой. Мысалы, құстың екі қанаты бар. Сыңар қанат болып ұша ала ма? Жоқ, әрине. Сол секілді, оның ғашық болуы, сенің ессіз сүюің сол екі қанат сияқты. 

– Жаннұрды айтамын, өмірі ғашық болмадым деп алып, бізге дәріс оқып отырғанын қарашы, – дейді еркелей күле Айжан.  

– Қыз болған қиын... Сезімнің жетегіне еріп, махаббатыңды мойындай алмайсың...

– Тіпті бірінші жазып, бірінші хабарласа алмайсың... Түу, қиын, қиын... Әңгімеміз осы тақырыпта өрбіген еді. Бірақ бәріміздің ойымыз бір жерден шығатынын мен де үш ұйықтамақ түгіл, он ойланып, сан толғансам да сезінген емеспін...

Хат алмасқалы бір аптадай болып қалды. Бірақ өткенде «филологтар қияли» деп дауласқанымызда соңғы рет хат алғанымды білмедім де. Тырық бала сонша қырсық болар ма? Күрсіне, күрсіне көктемде күздің лебін әкеліп алдым. Хабарлама жазуға батылым да бармайды, бір күш жібермейді де. Алаңдап, уайымдап  жүргенім тағы бар. Автобуста да көрмедім. Небір қитұрқы ойларды қуалай, тағы бір бақытты күтемін... Күлкімнің авторы, қайдасың?

«Ақ желкен» журналы, №7
Шілде, 2022